MATURA 2023

EDYCJA 2005-2023
Zmiany, zmiany, zmiany… ZBIORY WITOWSKIEGO edycja 2023 

Szanowni Państwo Profesorowie Szkół i Uczniowie.
Znane i kochane, od blisko 20 lat Zbiory Witowskiego doczekał się już… trzeciej „nowej matury„.
Na progu matury 2023 roku, prezentujemy krótko te zmiany, które wprowadzimy do nowej edycji Zbiorów już od czerwca. Oczywiście wszystkie treści, które były do tej pory pozostawiamy, choć w wielu miejscach mogą one ulec pewnej korekcie, o czym piszemy niżej.
Zmiany mają jak zawsze na celu poprawę jakości książek, aby przekazywane treści wykluczały ewentualne błędy merytoryczne, z którymi niestety spotykamy się w podręcznikach, zbiorach, arkuszach, a nawet w bezpośredniej edukacji szkolnej. Zmiany czasami mają charakter kosmetyczny, porządkujący. Ale w większości to zmiany krytyczne – bardzo istotne i znaczące.
Dodatkowo, uważamy, że Zbiór ma stanowić pewną egzemplifikacje podręcznika, który w połączeniu z treściami przekazywanymi w szkole ma go zastąpić.

Z doświadczenia i opinii ogromnej liczby uczniów pragniemy z pełną odpowiedzialnością powiedzieć, że każdy uczeń, który przez okres edukacji w LO przerobi wszystkie zadania z naszych Zbiorów ze zrozumieniem, tak że będzie mógł innemu uczniowi wyjaśnić rozwiązanie każdego zadania, zda maturę na minimum +90%. I nie ma konieczności korzystania z innych Zbiorów. Wystarczy dobry nauczyciel w szkole, najlepiej egzaminator CKE
i Zbiory Witowskiego.

A teraz – CO ZMIENIAMY W NOWEJ EDYCJI ZBIORÓW  edycja 2005-2023: 

1. DODALIŚMY AŻ TRZY NOWE DZIAŁY: w Tomie 2 wyróżniliśmy dwa duże nowe działy: KATALIZA (w którym mocno uwypukliliśmy pojęcia: kataliza heterogeniczna, homogeniczna, autokataliza, energia aktywacji – a wszystko poparte mnogością nowych zadań), KRYSZTAŁY (w którym ukazaliśmy podział i właściwości tej grupy związków),
   a w Tomie 3 dodaliśmy jeden nowy dział: REAKCJE W ROZTWORACH INNYCH NIŻ WODNE, gdyż w ostatnich latach
   a arkuszach CKE te treści stają się „modne”.
2. Działy WĘGLOWODORY NIEAROMATYCZNE I AROMATYCZNE znalazły się razem w Tomie 3, Dział  Węglowodory niearomatyczne podzieliliśmy na działy: ALKANY, ALKENY, ALKINY, ALKADIENY, wydzielając jednocześnie do Tomu 4 nowy dział: POLIMERY I POLIKONDENSATY.
3. Obowiązujące NAJNOWSZE NAZEWNICTWO ZWIĄZKÓW ORGANICZNYCH, które wkracza w arkusze maturalne CKE opiera na publikacji: Nomenklatura Związków Organicznych Rekomendacje IUPAC i Nazwy Preferowane 2013 (przygotowane przez Barbarę Szechner i Narodowy Komitet Międzynarodowej Unii Chemii Czystej i Stosowanej,
   (na podstawie oryginału: Nomenclature of Organic Chemistry. IUPAC Recommendations and Preferred Names 2013. Prepared for publication by: Henri A. Favre, Montreal, Canada and Warren H. Powell, Columbus, OH, USA).
   Czytamy tam: „Preferowane nazwy IUPAC, określane przyjaznym akronimem PIN„.
   Dlatego nazwy z oznaczeniem PIN pojawiają się w naszych Zbiorach bo zaistniały już w arkuszach CKE.
   Miejsca, w których pojawiają się znaczące nowości w nazewnictwie:
   ⇒  We wszystkich zadaniach pochodzących ze arkuszy CKE (i innych) z lat poprzednich zmieniliśmy nazewnictwo na obowiązujące.
   oraz
   ⇒ Wyróżniamy zmiany w nazewnictwie węglowodorów, w którym decydująca jest długość łańcucha węglowodorowego nad ew. obecnością wiązań wielokrotnych.
   ⇒ Sole alkoholi i fenoli, dotychczas np. metanolan…, etanolan…, fenolan…, 2-metylobutanolan…, otrzymują nowe obowiązujące nazwy (oznaczone w wytycznych PIN): metoksylan…, etoksylan…, fenoksylan…,
   2-metylobutoksylan…, itd.
   ⇒ Etery również otrzymują nowy PIN: np. metoksymetan, metoksyetan, metoksybenzen (anizol), itd.
   ⇒ Skorygowaliśmy równanie reakcji fenolanu (np. sodu) z kwasem węglowym tak, aby wymagać poprawnego zapisu wzoru drugiego produktu reakcji (obok fenolu), wraz z wyjaśnieniem przyczyny.
   ⇒ Zgodnie z PIN w obrębie aldehydów mamy: formaldehyd, acetaldehyd czy benzaldehyd i są to nazwy zalecane (zamiast metanal, etanal, benzenokarboaldehyd). Zaś w ketonach np. H₃C-CO-CH₃ to propan-2-on.
   ⇒ Zgodnie z PIN w obrębie kwasów tłuszczowych wprowadziliśmy: kwas heksadekanowy, kwas (9Z)-oktadec-9-enowy, kwas oktadekanowy zamiast kwasu palmitynowego, cis-oleinowego i stearynowego. Wróciliśmy do nazw: kwas mrówkowy, kwas octowy, kwas szczawiowy, zamiast: metanowy, etanowy, dikarboksylowy.
   ⇒ Zrezygnowaliśmy za zaleceniem IUPAC z nazw bezwodnik zastępując ją wyrażeniem: anhydryd.
   ⇒ W tłuszczach używamy nazw PIN (pozostawiając nazwy poprzednie, dla głębszego zrozumienia), np. stearyno-linolo-oleinian gliceryny to wg PIN: 2-heksadekanian 1-oktadec-9-enian 3-oktadekanian propano-(2S)-1,2,3-triylu .
   ⇒ W aminach pojawiło się najwięcej zmian. Zamiast np. bromek metanoaminy czy bromowodorek metanoaminy mamy bromek metanoaminium. Mamy chlorek anilinium (aniliniowy), glicynium, albo np. chlorek N-etylo-N-metylopropano-2-aminium itd.
   ⇒ Zgodnie z PIN nazwę biuret zastąpiliśmy diamid 2-imidokarbonowy, oczywiście w nawiasie pozostawiając słowo biuret.
   ⇒ W aminokwasach sporo nowych nazw, np.: H₂N-CH₂-COO^–  to anion glicynianowy, ⁺H₃N-CH₂-COOH   glicynium,
   ⁺H₃N–CH₂–COO^– azyniumylooctan a ^–Cl⁺NH₃–CH₂–COOH to chlorek glicynium.
4. Ostatecznie uporządkowaliśmy zapis prób Tollensa i Trommera w obrębie równań reakcji oraz związków, które tym próbom ulegają (np. benzaldehyd czy aldehyd salicylowy próbom TiT nie ulegają). Dodatkowo, w każdym dziale chemii organicznej dokładamy element Repetytorium, aby ułatwić uczniowi i nauczycielowi podjęcie decyzji dotyczących prób TiT. To jedna z najważniejszych zmian – dodatków do nowych Zbiorów.
5. W każdym z prawie 4000 zadań w naszych Zbiorach (chyba jako jedni z pierwszych w Polsce), jeśli była taka potrzeba, dostosowaliśmy zmieniając wartości stałych (np. dysocjacji kwasowej, zasadowej), iloczynu rozpuszczalności, E_J, potencjału elektrochemicznego, pI aminokwasów, wartości entalpii tworzenia i spalania związków, stałej Faraday’a i innych, do wartości znajdujących się w nowych, obowiązkowych Tablicach: Wybrane wzory i stałe fizykochemiczne na egzamin maturalny z biologii, chemii i fizyki, udostępnione przez CKE, Warszawa 2021. Bowiem uznaliśmy, że kardynalnym błędem metodologicznym jest publikowanie zadań, arkuszy, książek itd., w których uczeń np. w tej samej temperaturze napotyka inne wartości stałych niż są podane w obowiązkowych do matury Tablicach CKE.
6. W arkuszach CKE, w równaniach reakcji nie spotyka się już od kilku lat zapisu:
                                                               Zn_(s) + H₃O⁺_(aq) itd., ale  Zn (s) + H₃O⁺(aq) itd.
   Więc i u nas to zmieniliśmy. Sprawdźcie, jak jest w podręcznikach czy innych zbiorach.
7. Dodaliśmy zadania z informacją uwzględniającą Regułę Van’t Hoffa.
8. Zrezygnowaliśmy z zadań, które do określenia rodzaju wiązania chemicznego wskazywały użycie jedynie wartości elektroujemności.
9. Pokazaliśmy w zadaniach, jak zachowują się metale, np. Cr w reakcji z roztworem HCl, jeśli doświadczenie prowadzone jest w warunkach beztlenowych, a jak z normalnym dostępem tlenu (np. z powietrza).
10. Wskazaliśmy w kilku nowych zadaniach na fakt hydrolizy anionowej, podkreślając, że polega ona na dysocjacji zasadowej anionu, np. w Na₂S (aq).
11. Ostatecznie, po doświadczalnej weryfikacji, rozstrzygamy w zadaniach o możliwościach reakcji chemicznych Cu(OH)₂, wodorotlenków żelaza(II) i (III) i Mg(OH)₂ z roztworami rozcieńczonych i stężonych zasad.
12. Objaśniamy, jak rozstrzygnąć charakter chemiczny tlenków chromu i manganu na różnych stopniach utleniania oraz o rodzajach wiązań chemicznych występujących w tych związkach.
13. Wieloma zadaniami, po weryfikacji doświadczalnej, ostatecznie rozstrzygamy możliwość reakcji metali z kwasami utleniającymi i nieutleniającymi, stężonymi i rozcieńczonymi, na zimno i na gorąco, o możliwości pasywacji itd., skupiając się przede wszystkim na metalach obowiązujących wg podstawy programowej, szczególnie Al, Zn i Cu.
14. Zmodyfikowaliśmy treści zadań, aby podkreślić konieczność użycia do doświadczeń blaszek czystych, pozbawionych warstwy samoistnie powstałego nalotu tlenku, który to nalot w wielu przypadkach uniemożliwia zajście oczekiwanej reakcji, np. reakcja glinu z CuSO₄ praktycznie nie biegnie, jeśli metaliczny glin pokryty jest szczelną warstwą pasywną.
15. Elektrodowe reakcje elektrolizy wzbogaciliśmy o zapisy dla: stopionych wodorków, stopionych tlenków, stopionych soli kwasów tlenowych(!!!), azanu i inne.
16. Każdy związek organiczny, w którym wzór zaczyna się: CH₃-…., zgodnie z obecnie preferowaną w arkuszach CKE formą, teraz zapisuje się od H₃C–…, np. CH₃-CH₃ powinien być zapisany: H₃C-CH₃, albo zamiast CH₃COOH lepiej zapisać H₃C-COOH.
17. Praktycznie całkowicie zastąpiliśmy w reakcjach chemicznych wodny roztwór bromu Br₂ (aq), roztworem bromu
    w rozpuszczalnikach organicznych (dichloroetanie, chloroformie lub tetrachlorometanie).
18. Zrewidowaliśmy i ujednoliciliśmy (wg wymagań IUPAC) opis cząsteczki związku organicznego w kontekście zapisu układu stereodeskryptorów cis i trans oraz stereodeskryptorów E i Z.
19. Używane jako katalizatory w substytucji elektrofilowej AlCl₃ lub FeCl₃ oznaczyliśmy jako bezwzględnie układy bezwodne i wskazaliśmy w zadaniach powód takiej zmiany.
20. Wytłumaczyliśmy poprzez informację wstępną i samo zadanie, dlaczego podczas bromowania aniliny nie ma potrzeby stosowania katalizatora.
21. Zrezygnowaliśmy z wyrażenia „węgiel asymetryczny” zastępując go obowiązującymi, np. centrum stereogeniczne, centrum chiralności.
22. Izomeria cis-trans nie jest już szeregowana jako izomeria geometryczna (usunęliśmy takowe połączenia słowne) i zaproponowaliśmy w wielu zadaniach inne, zgodnie z zaleceniami IUPAC.
23. Pewna grupa zadań wyjaśnia i pozwoli zapamiętać, że chlorowanie czy bromowanie fenolu nie wymaga katalizatora, i dlaczego.
24. Wyjaśniamy, dlaczego metanol (jedyny wśród alkoholi) może reagować z NaOH i w jakich warunkach. Albo dlaczego w reakcjach estryfikacji z udziałem kwasu mrówkowego nie powinno się (nie trzeba) używać jako katalizatora kwasu siarkowego(VI).
25. Pozwalamy wyćwiczyć utlenianie alkoholi wobec zakwaszonych roztworów manganianu(VII) lub dichromianu(VI),
    i wyjaśniamy, dlaczego w tym drugim przypadku reakcja prowadzi alkohole pierwszorzędowe wyłącznie do aldehydów (a nie kwasów).
26. Wyjaśniamy, dlaczego próbie ksantoproteinowej nie ulega fenyloalanina, mimo posiadania układu aromatycznego.
27. W Zbiorach doszła kolejna liczba zadań z obrazami w kolorach, szczególnie w działach doświadczalnych
    i zadaniach z wykresami. Należy Uczniów pilnie przyzwyczajać do kolorowej edycji zadań w arkuszu!
28. Z szacunku dla każdego Nauczyciela chemii i Ucznia uporządkowaliśmy, na wzór arkuszy CKE, sposób zapisu parametrów pojawiających się w arkuszach i naszych Zbiorach – uważamy, że każdy szczegół ma znaczenie, szczególnie w sytuacjach stresogennych: ♦ zapis temperatury musi mieć formę 10^oC (a nie 10  ^oC); ♦ każda stała ma być zapisana: K_a (a nie K_a), K_s, K_b, K_h, pV=nRT (każde oznaczenie funkcji ma być zapisane kursywą), zapis hybrydyzacji z np. sp² zmieniliśmy na sp², zapis konfiguracji, np. 1s² 2s² 2p³ zmieniliśmy na taki jak w arkuszach: 1s² 2s² 2p³ albo K²L⁵.
29. W większości zadań obliczeniowych dotyczących pH, stałych dysocjacji czy szybkości reakcji, wzorem zadań CKE, zrezygnowaliśmy z zapisów stężeń w nawiasach kwadratowych, np. [A] zastępując formą: c_A

    Kochani, jeśli przygotowujecie się matury 2023 i kolejnych jej edycji za rok czy dwa, zalecamy Wam korzystanie z naszych Zbiorów.  Naprawdę warto.
    Przeczytaj również artykuł w zakładce PROMOCJE, o metodologii i genezie wyboru dobrego Zbioru.

dr Jan Witowski