MATURA 2024

EDYCJA 2005-2024
Zmiany, zmiany, zmiany… ZBIORY WITOWSKIEGO edycja 2024 

Szanowni Państwo Profesorowie Szkół i Uczniowie.
Znane i kochane, od blisko 20 lat Zbiory Witowskiego doczekał się już… trzeciej „nowej matury„.
Na progu matury 2024 roku i kolejnych, prezentujemy krótko te zmiany, które wprowadzimy do nowej edycji Zbiorów już od czerwca. Oczywiście wszystkie treści, które były do tej pory pozostawiamy, choć w wielu miejscach mogą one ulec pewnej korekcie, o czym piszemy niżej.
Zmiany mają jak zawsze na celu poprawę jakości książek, aby przekazywane treści wykluczały ewentualne błędy merytoryczne, z którymi niestety spotykamy się w podręcznikach, zbiorach, arkuszach, a nawet w bezpośredniej edukacji szkolnej. Zmiany czasami mają charakter kosmetyczny, porządkujący. Ale w większości to zmiany krytyczne – bardzo istotne i znaczące.
Dodatkowo, uważamy, że Zbiór ma stanowić pewną egzemplifikacje podręcznika, który w połączeniu z treściami przekazywanymi w szkole ma go zastąpić.

Z doświadczenia i opinii ogromnej liczby uczniów pragniemy z pełną odpowiedzialnością powiedzieć, że każdy uczeń, który przez okres edukacji w LO przerobi wszystkie zadania z naszych Zbiorów ze zrozumieniem, tak że będzie mógł innemu uczniowi wyjaśnić rozwiązanie każdego zadania, zda maturę na minimum +90%. I nie ma konieczności korzystania z innych Zbiorów. Wystarczy dobry nauczyciel w szkole, najlepiej egzaminator CKE
i Zbiory Witowskiego.

A teraz – CO ZMIENIAMY W NOWEJ EDYCJI ZBIORÓW  edycja 2005-2024: 

1. Wzorem lat poprzednich DODALIŚMY kolejny nowy dział: w Tomie 4 wyróżniliśmy PODSTAWY METOD ANALIZY INSTRUMENTALNEJ,
2. W Zbiorach z Chemii odpowiedzi znajdują się po każdym dziale, zmieniliśmy czcionkę, wprowadziliśmy profesjonalne zapisy wzorów jonów nieorganicznych, prawie do wszystkich zadań obliczeniowych znajduje się najprostsze i świetnie wytłumaczone rozwiązanie.
3. Działy WĘGLOWODORY NIEAROMATYCZNE I AROMATYCZNE znalazły się razem w Tomie 3, Dział  Węglowodory niearomatyczne podzieliliśmy na działy: ALKANY, ALKENY, ALKINY, ALKADIENY, wydzielając jednocześnie do Tomu 4 nowy dział: POLIMERY I POLIKONDENSATY.
4. Obowiązujące NAJNOWSZE NAZEWNICTWO ZWIĄZKÓW ORGANICZNYCH, które wkracza w arkusze maturalne CKE opiera na publikacji: Nomenklatura Związków Organicznych Rekomendacje IUPAC i Nazwy Preferowane 2013 (przygotowane przez Barbarę Szechner i Narodowy Komitet Międzynarodowej Unii Chemii Czystej i Stosowanej,
   (na podstawie oryginału: Nomenclature of Organic Chemistry. IUPAC Recommendations and Preferred Names 2013. Prepared for publication by: Henri A. Favre, Montreal, Canada and Warren H. Powell, Columbus, OH, USA).
   Czytamy tam: „Preferowane nazwy IUPAC, określane przyjaznym akronimem PIN„.
   Dlatego nazwy z oznaczeniem PIN pojawiają się w naszych Zbiorach bo zaistniały już w arkuszach CKE.
   Miejsca, w których pojawiają się znaczące nowości w nazewnictwie:
   ⇒  We wszystkich zadaniach pochodzących ze arkuszy CKE (i innych) z lat poprzednich zmieniliśmy nazewnictwo na obowiązujące.
   oraz
   ⇒ Wyróżniamy zmiany w nazewnictwie węglowodorów, w którym decydująca jest długość łańcucha węglowodorowego nad ew. obecnością wiązań wielokrotnych.
   ⇒ Sole alkoholi i fenoli, dotychczas np. metanolan…, etanolan…, fenolan…, 2-metylobutanolan…, otrzymują nowe obowiązujące nazwy (oznaczone w wytycznych PIN): metoksylan…, etoksylan…, fenoksylan…,
   2-metylobutoksylan…, itd.
   ⇒ Etery również otrzymują nowy PIN: np. metoksymetan, metoksyetan, metoksybenzen (anizol), itd.
   ⇒ Skorygowaliśmy równanie reakcji fenolanu (np. sodu) z kwasem węglowym tak, aby wymagać poprawnego zapisu wzoru drugiego produktu reakcji (obok fenolu), wraz z wyjaśnieniem przyczyny.
   ⇒ Zgodnie z PIN w obrębie aldehydów mamy: formaldehyd, acetaldehyd czy benzaldehyd i są to nazwy zalecane (zamiast metanal, etanal, benzenokarboaldehyd). Zaś w ketonach np. H₃C-CO-CH₃ to propan-2-on.
   ⇒ Zgodnie z PIN w obrębie kwasów tłuszczowych wprowadziliśmy: kwas heksadekanowy, kwas (9Z)-oktadec-9-enowy, kwas oktadekanowy zamiast kwasu palmitynowego, cis-oleinowego i stearynowego. Wróciliśmy do nazw: kwas mrówkowy, kwas octowy, kwas szczawiowy, zamiast: metanowy, etanowy, dikarboksylowy.
   ⇒ Zrezygnowaliśmy za zaleceniem IUPAC z nazw bezwodnik zastępując ją wyrażeniem: anhydryd.
   ⇒ W tłuszczach używamy nazw PIN (pozostawiając nazwy poprzednie, dla głębszego zrozumienia), np. stearyno-linolo-oleinian gliceryny to wg PIN: 2-heksadekanian 1-oktadec-9-enian 3-oktadekanian propano-(2S)-1,2,3-triylu .
   ⇒ W aminach pojawiło się najwięcej zmian. Zamiast np. bromek metanoaminy czy bromowodorek metanoaminy mamy bromek metanoaminium. Mamy chlorek anilinium (aniliniowy), glicynium, albo np. chlorek N-etylo-N-metylopropano-2-aminium itd.
   ⇒ Zgodnie z PIN nazwę biuret zastąpiliśmy diamid 2-imidokarbonowy, oczywiście w nawiasie pozostawiając słowo biuret.
   ⇒ W aminokwasach sporo nowych nazw, np.: H₂N-CH₂-COO^–  to anion glicynianowy, ⁺H₃N-CH₂-COOH   glicynium,
   ⁺H₃N–CH₂–COO^– azyniumylooctan a ^–Cl⁺NH₃–CH₂–COOH to chlorek glicynium.
5. Ostatecznie uporządkowaliśmy zapis prób Tollensa i Trommera w obrębie równań reakcji oraz związków, które tym próbom ulegają (np. benzaldehyd czy aldehyd salicylowy próbom TiT nie ulegają). Dodatkowo, w każdym dziale chemii organicznej dokładamy element Repetytorium, aby ułatwić uczniowi i nauczycielowi podjęcie decyzji dotyczących prób TiT. To jedna z najważniejszych zmian – dodatków do nowych Zbiorów.
6. W każdym z prawie 4000 zadań w naszych Zbiorach (chyba jako jedni z pierwszych w Polsce), jeśli była taka potrzeba, dostosowaliśmy zmieniając wartości stałych (np. dysocjacji kwasowej, zasadowej), iloczynu rozpuszczalności, E_J, potencjału elektrochemicznego, pI aminokwasów, wartości entalpii tworzenia i spalania związków, stałej Faraday’a i innych, do wartości znajdujących się w nowych, obowiązkowych Tablicach: Wybrane wzory i stałe fizykochemiczne na egzamin maturalny z biologii, chemii i fizyki, udostępnione przez CKE, Warszawa 2021. Bowiem uznaliśmy, że kardynalnym błędem metodologicznym jest publikowanie zadań, arkuszy, książek itd., w których uczeń np. w tej samej temperaturze napotyka inne wartości stałych niż są podane w obowiązkowych do matury Tablicach CKE.
7. W arkuszach CKE, w równaniach reakcji nie spotyka się już od kilku lat zapisu:
                                                               Zn_(s) + H₃O⁺_(aq) itd., ale  Zn (s) + H₃O⁺(aq) itd.
   Więc i u nas to zmieniliśmy. Sprawdźcie, jak jest w podręcznikach czy innych zbiorach.
8. Dodaliśmy zadania z informacją uwzględniającą Regułę Van’t Hoffa.
9. Zrezygnowaliśmy z zadań, które do określenia rodzaju wiązania chemicznego wskazywały użycie jedynie wartości elektroujemności.
10. Pokazaliśmy w zadaniach, jak zachowują się metale, np. Cr w reakcji z roztworem HCl, jeśli doświadczenie prowadzone jest w warunkach beztlenowych, a jak z normalnym dostępem tlenu (np. z powietrza).
11. Wskazaliśmy w kilku nowych zadaniach na fakt hydrolizy anionowej, podkreślając, że polega ona na dysocjacji zasadowej anionu, np. w Na₂S (aq).
12. Ostatecznie, po doświadczalnej weryfikacji, rozstrzygamy w zadaniach o możliwościach reakcji chemicznych Cu(OH)₂, wodorotlenków żelaza(II) i (III) i Mg(OH)₂ z roztworami rozcieńczonych i stężonych zasad.
13. Objaśniamy, jak rozstrzygnąć charakter chemiczny tlenków chromu i manganu na różnych stopniach utleniania oraz o rodzajach wiązań chemicznych występujących w tych związkach.
14. Wieloma zadaniami, po weryfikacji doświadczalnej, ostatecznie rozstrzygamy możliwość reakcji metali z kwasami utleniającymi i nieutleniającymi, stężonymi i rozcieńczonymi, na zimno i na gorąco, o możliwości pasywacji itd., skupiając się przede wszystkim na metalach obowiązujących wg podstawy programowej, szczególnie Al, Zn i Cu.
15. Zmodyfikowaliśmy treści zadań, aby podkreślić konieczność użycia do doświadczeń blaszek czystych, pozbawionych warstwy samoistnie powstałego nalotu tlenku, który to nalot w wielu przypadkach uniemożliwia zajście oczekiwanej reakcji, np. reakcja glinu z CuSO₄ praktycznie nie biegnie, jeśli metaliczny glin pokryty jest szczelną warstwą pasywną.
16. Elektrodowe reakcje elektrolizy wzbogaciliśmy o zapisy dla: stopionych wodorków, stopionych tlenków, stopionych soli kwasów tlenowych(!!!), azanu i inne.
17. Każdy związek organiczny, w którym wzór zaczyna się: CH₃-…., zgodnie z obecnie preferowaną w arkuszach CKE formą, teraz zapisuje się od H₃C–…, np. CH₃-CH₃ powinien być zapisany: H₃C-CH₃, albo zamiast CH₃COOH lepiej zapisać H₃C-COOH.
18. Praktycznie całkowicie zastąpiliśmy w reakcjach chemicznych wodny roztwór bromu Br₂ (aq), roztworem bromu
    w rozpuszczalnikach organicznych (dichloroetanie, chloroformie lub tetrachlorometanie).
19. Zrewidowaliśmy i ujednoliciliśmy (wg wymagań IUPAC) opis cząsteczki związku organicznego w kontekście zapisu układu stereodeskryptorów cis i trans oraz stereodeskryptorów E i Z.
20. Używane jako katalizatory w substytucji elektrofilowej AlCl₃ lub FeCl₃ oznaczyliśmy jako bezwzględnie układy bezwodne i wskazaliśmy w zadaniach powód takiej zmiany.
21. Wytłumaczyliśmy poprzez informację wstępną i samo zadanie, dlaczego podczas bromowania aniliny nie ma potrzeby stosowania katalizatora.
22. Zrezygnowaliśmy z wyrażenia „węgiel asymetryczny” zastępując go obowiązującymi, np. centrum stereogeniczne, centrum chiralności.
23. Izomeria cis-trans nie jest już szeregowana jako izomeria geometryczna (usunęliśmy takowe połączenia słowne) i zaproponowaliśmy w wielu zadaniach inne, zgodnie z zaleceniami IUPAC.
24. Pewna grupa zadań wyjaśnia i pozwoli zapamiętać, że chlorowanie czy bromowanie fenolu nie wymaga katalizatora, i dlaczego.
25. Wyjaśniamy, dlaczego metanol (jedyny wśród alkoholi) może reagować z NaOH i w jakich warunkach. Albo dlaczego w reakcjach estryfikacji z udziałem kwasu mrówkowego nie powinno się (nie trzeba) używać jako katalizatora kwasu siarkowego(VI).
26. Pozwalamy wyćwiczyć utlenianie alkoholi wobec zakwaszonych roztworów manganianu(VII) lub dichromianu(VI),
    i wyjaśniamy, dlaczego w tym drugim przypadku reakcja prowadzi alkohole pierwszorzędowe wyłącznie do aldehydów (a nie kwasów).
27. Wyjaśniamy, dlaczego próbie ksantoproteinowej nie ulega fenyloalanina, mimo posiadania układu aromatycznego.
28. W Zbiorach doszła kolejna liczba zadań z obrazami w kolorach, szczególnie w działach doświadczalnych
    i zadaniach z wykresami. Należy Uczniów pilnie przyzwyczajać do kolorowej edycji zadań w arkuszu!
29. Z szacunku dla każdego Nauczyciela chemii i Ucznia uporządkowaliśmy, na wzór arkuszy CKE, sposób zapisu parametrów pojawiających się w arkuszach i naszych Zbiorach – uważamy, że każdy szczegół ma znaczenie, szczególnie w sytuacjach stresogennych: ♦ zapis temperatury musi mieć formę 10^oC (a nie 10  ^oC); ♦ każda stała ma być zapisana: K_a (a nie K_a), K_s, K_b, K_h, pV=nRT (każde oznaczenie funkcji ma być zapisane kursywą), zapis hybrydyzacji z np. sp² zmieniliśmy na sp², zapis konfiguracji, np. 1s² 2s² 2p³ zmieniliśmy na taki jak w arkuszach: 1s² 2s² 2p³ albo K²L⁵.
30. W większości zadań obliczeniowych dotyczących pH, stałych dysocjacji czy szybkości reakcji, wzorem zadań CKE, zrezygnowaliśmy z zapisów stężeń w nawiasach kwadratowych, np. [A] zastępując formą: c_A Kochani, jeśli przygotowujecie się matury 2024 i kolejnych jej edycji za rok czy dwa, zalecamy Wam korzystanie z naszych Zbiorów.  Naprawdę warto.
    Przeczytaj również artykuł w zakładce PROMOCJE, o metodologii i genezie wyboru dobrego Zbioru.

dr Jan Witowski